Tabiatın gece – gündüz döngüsü; dünyanın kendi ekseni etrafındaki dönüşünü 24 saatte tamamlamasıdır. Fakat bu döngü, yapılan araştırmalarla dünya üzerinde yaşayan organizmalar- insanlar için aynı saatte olmadığını ortaya atılmıştır. Dışarıdan gelen düzeltici zaman ipuçları olmadan insanın iç saati ‘’pacemaker’’ ı 24.18 saatlik bir döngü oluşturmaktadır (Czeisler ve ark., 1999).
Uyarılma seviyelerimiz, metabolizmamız, kalp atış hızımız, vücut ısımız ve hormonal aktivitelerimiz bizim iç saatimize göre düzenlenir ve bir ritim içerisinde tekrarlanır.
İşte bu ritim ‘’sirkadiyen ritim’’ dir. Şimdi gelin son zamanlarda sıklıkla duyduğumuz sirkadiyen ritim nedir bir bakalım.
Sirkadiyen Ritim Nedir?
Sirkadiyen terimi Latince kökenli, circa (yaklaşık) ve dies (gün) anlamına gelmektedir. Bu ritim; suprakiyazmatik çekirdek ile kontol edilir. İnsanlarda uyku uyanıklık döngüsü, en temel ve belirleyici sirkadiyen ritimdir. Sirkadiyen ritim, organizmanın bir günde biyokimyasal ve davranışssal ritimlerin (Uyku- uyanıklık döngüsü, vücut ısısı, kan basıncı düzenlenmesi, kalp hızı çalışma performansı) tekrar edilmesidir.
Hücresel Düzeyde Sirkadiyen Ritim
Bilim dünyasında uzun zamandır bilinen Sirkadiyen Ritim, 2015 Nobel Kimya ödüllü bilim insanımız Aziz Sancar’ ın yürüttüğü araştırmada ekibi ile ritmin hücresel düzeyde de gerçekleştiğini göstermişlerdir.
Vücut saatimiz sağlığımızı belirleyen faktörlerin başında geliyor. Bu saatin hatasız çalışabilmesinden sorumlu olan birbirinden farklı hücre türleri tüm vücuda yayılmış haldedir. Ve her birinin kendi dahili saatleri de mevcuttur. Hepsinin senkronize çalışması gerek ki sirkadiyen ritim bozulmasın. Sirkadiyen ritim bozulduğu takdirde obezite, diyabet, kalp gibi pek çok metabolik hastalık ve özellikle de kanser riski ortaya çıkmaktadır. Bunlardan kanser vücudun saatlerine göre kanserli hücrenin onarımının yapılabileceğini (kronoterapi) kanıtlamışlardır.
Bu Ritmi Etkileyen Etmenler Nelerdir?
Işık
Melatonin Hormonu
Sıcaklık
Jet- Lag
Vardiyalı Çalışma
Uyku Döngüsü ve Ritmimiz
Sirkadiyen ritmimizin yaklaşık üçte biri pasif davranış evresi olan uykuya aittir. Melatonin, bu evrenin anahtarı olan doğal bir hormondur. Genellikle melatonin salınımı, akşam 21:00- 22:00 arasında başlayarak gece 02:00- 03:00 arasında en yüksek seviyeye ulaşır. Daha sonra da ışık başlangıcıyla beraber sabah 07:00- 09:00 saatleri arasında son bulur.
Son olarak bu yazıda eklemek istediğim; araştırmacılar sirkadiyen ritimlerin insanların en yüksek performanslarını yaşayacakları zamanları belirlediğini ortaya koymuştur. Sirkadiyen ritimlerin bu etkisi göz önüne alındığında farklı kronotiplere (biyolojik saatin altında yatan davranışsal görünüm) sahip insanlar, günü farklı zamanlarda en yüksek performansı göstermektedirler. Bu ise kişilerin sabah insanı mı yoksa akşam insanı mı olduklarını kanıtlamaktadır. Genellikle akşam insanı sabah kalktığında alarm ile kalkmaktadır ve bu da günlük rutinlerini kendi kişisel ritimleriyle uygun olmayan saatlerde yapmasına neden olmaktadır. İşte bu senkronizasyon eksikliği ise kişide başarı ve davranışlarında olumsuz etkiye sahiptir.
Peki ya siz kesin olarak sabah insanı mısınız yoksa akşam insanı mı? Bu soruya vereceğiniz cevap ile bugününüzü ve yarınınızı planlayın ve en yüksek performansta kendinizi gösterin…
REFERANSLAR
Gerrig R, Psikoloji ve Yaşam: Davranışın ve Evrimin Biyolojik Temelleri, s. 141-142.
Healthy Food Dergisi, s. 42-44, Temmuz- Ağustos 2018.
Popular Science Dergisi, s. 18-20, Şubat 2019.
dergipark.gov.tr/download/article-file/307040
-https://www.drozdogan.com/aziz-sancar-ve-ekibinin-en-dikkat-cekici-buluslarindan-biri-sirkadiyen-ritim-kanser-ve-kemoterapi/