El-Cezeri, Artuklu döneminde İslam’ın altın çağında çok önemli çalışmalar yapan Müslüman bilim adamı ve mühendistir. Sibernetiğin kurucusu deyince akla gelen isimdir. Sibernetik makinelerin ve bilgisayarın temeli olup haberleşme, kontrol, denge kurma ve ayarlama bilimi olarak tanımlanmaktadır. Bu kavram ilerleyip günümüzde yer alan otomasyon sistemleri ve elektronik beyinler gibi sistemler meydana gelmiştir.
İsmail El-Cezeri 1126 yılında Cizre’nin Tor mahallesinde dünyaya gelmiştir. Kendisi hem ünlü bir fizikçi hem de robot ve matrix ustası bir bilim insanıdır. Cezeri sahip olduğu El-Cezeri lakabını doğduğu şehirden almıştır. İlim öğrenimini Camia Medresesinde tamamlayıp fizik ve mekanik alanlarında birçok buluşa imza atmıştır.
Batı kaynaklarında M.Ö 300’lü yıllarda Yunan matematikçi Archytas tarafından buharlı bir güvencin robot icadı bu kişiye ait olduğu yazılsa da esas gerçek ilk robotun yapımının El-Cezire’ye ait olduğudur.
Dünya bilim tarihinde ilk olarak sibernetik ve robot biliminde çalışmalar yürüten Cezeri yazdığı “Mekanik Hareketlerden Mühendislikte Faydalanmayı İçeren Kitap” adlı eserinde 50’den fazla cihazın kullanım şekillerini ve yararlanma imkanlarını çizimlerle kaleme almış ayrıca tatbikata çevrilmeyen her teknik ilmin doğru ve yanlış arasında kalacağını söylemiştir. Bu kitapta bahsedilen araçların 6’sı su saati,4’ü mumlu saat,6’sı ibrik,7’si eğlence amaçlı kullanılan otomatlar,3’ü abdest alımında kullanılan otomat,4’ü kan alma teknesi,6’sı fiskiye,4’ü kendinden ses çıkaran araç,5’i suyu yukarı çıkartan araç,2’si kilit,1’i açı ölçer,1’i kayık su saati ve Amid kentinin kapısı olarak tanıtılmaktadır.
Cezeri hesap makinesi bulunmadan asırlar önce aynı sisteme sahip benzer bir mekanizmayı kendi geliştirdiği saatte kullanmış sadece otomatik sistemler kurmayıp otomatik sistemler arasında denge kurmayı da başarmıştır.
Cezeri 1206 yılında Şırnak Cizre kentinde vefat etmiştir. Yaşadığı dönemde Leonardo da Vinci’nin onun çalışmalarından etkilendiği bilinmektedir.
Yapıtları
Mumlu Saatler
Tavus Kuşlu İbrik
Fil Su Saati
Fıskiyeler,
Abdest Almak İçin Otomatlar,
Masa Makinesi
Saz Çalan Robotlar
Suyu Yukarı Çıkaran Araçlar